Je denkt bij het zien van de titel van dit essay (dus geen ‘amuse’; daarvoor is het onderwerp te delicaat) misschien dat ik me in de datum vergis; dat ik mogelijk 17 juni bedoel. Dat is niet het geval. De verklaring is vrij simpel; zoals vaak zijn we op deze site front-runner. In dit geval zijn we de algemene media voor: zij zullen voor en op 17 juli ruim aandacht besteden aan 17 juli, en dan met name een terugblik naar 10 jaar geleden: wat er toen – en sindsdien – is gebeurd met het neerhalen van de MH17.

Je gedachten gaan meteen weer draaien bij deze bijna magische letter-cijfer combinatie. Wikipedia heeft een uitgebreid artikel hierover; hieruit een stukje tekst:

“Malaysia Airlines-vlucht 17 (ook wel MH17 […]) was een vaste lijndienst in de burgerluchtvaart vanaf Amsterdam (luchthaven Schiphol) naar Kuala Lumpur. Op 17 juli 2014 stortte een Boeing 777-200ER van Malaysia Airlines met vluchtnummer MH17 neer bij het Oost-Oekraïense dorp Hrabove in de oblast Donetsk, nadat het toestel geraakt was door een Russische luchtdoelraket. Rondom Donetsk was op dat moment de Russisch-Oekraïense Oorlog gaande. Aan boord waren 298 mensen: 283 passagiers en vijftien bemanningsleden. 196 inzittenden hadden de Nederlandse nationaliteit en vier de Belgische nationaliteit. Er waren geen overlevenden.”

Iedereen in Nederland kende wel via-via iemand die slachtoffer of nabestaande is van een vlucht die zo ‘normaal’ – misschien wel vrolijk, uitgelaten of blij – vertrokken was… Denk bijvoorbeeld aan de gemeenschap Utrecht:

“Als voorzitter van de Stichting Vliegramp MH17 is Piet Ploeg de spreekbuis voor de nabestaanden van de vliegramp. Tegelijkertijd is hij zelf ook nabestaande. Bij de vliegramp verloor hij zijn broer, zijn schoonzus en hun zoon. “Er zijn momenten dat ik het even achter me kan laten, maar eigenlijk is MH17 altijd bij me.”“

En er volgden vele stil makende beelden, zoals:

Er volgde een lang juridisch proces; dat is echter niet waar ik hier op zal doorgaan. Ik ga verder over een stuk van de analyse die nodig was om van de inzittenden van het uiteengespatte vliegtuig te reconstrueren wie er te traceren was. Ik begin met een citaat – verderop vermeld ik waaruit dit komt:

“23 juli, de dag waarop de eerste stoffelijke resten in Nederland arriveerden, werd uitgeroepen tot een dag van nationale rouw. Maar voor de onderzoekers van het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) in Den Haag was 23 juli de dag waarop de klok begon te tikken. Het was hun taak om de overblijfselen van de slachtoffers zo snel mogelijk te identificeren en vrij te geven aan de nabestaanden. Dat moest snel gebeuren, want elke dag van onzekerheid zou het lot van de rouwende families nog verzwaren.

Het onderzoeksteam kampte met allerlei problemen. De lichamen waren ernstig verbrand. Sommige waren geconserveerd in formaldehyde, dat DNA afbreekt. En omdat Oost-Oekraïne een oorlogsgebied was, kregen forensisch experts slechts sporadisch toegang tot de plaats waar het vliegtuig was neergestort. Tien maanden lang bleven er telkens nieuwe overblijfselen binnenkomen. Tot overmaat van ramp beschikte het team niet over bestaand DNA van de slachtoffers om de simpele reden dat de slachtoffers geen criminelen waren. Het team was aangewezen op gedeeltelijke overeenkomsten met familieleden.“

Mocht je je ondertussen afvragen waaruit ik citeer; dat is het boek:

Kort gezegd verwoordt het boek hoe causale redenatie volgens Pearl werkt; deze stelt ons in staat om de wereld om ons heen te onderzoeken in termen van oorzaak en gevolg (‘waarom?’) én om te begrijpen wat onze mogelijkheden zijn (‘wat als?’). Tijdens zijn werk aan kunstmatige intelligentie ontwikkelde Pearl een methode voor omgaan met onzekerheid.

Pearl vervolgt dan ook:

“Gelukkig hadden de onderzoekers van het NFI een krachtig instrument tot hun beschikking: Bonaparte, een hypermodern programma voor de identificatie van slachtoffers. Deze halverwege het eerste decennium van deze eeuw aan de Radboud Universiteit van Nijmegen ontwikkelde software gebruikt Bayesiaanse netwerken om DNA-informatie te combineren die is geoogst van verschillende familieleden van de slachtoffers.

Mede dankzij de nauwkeurigheid en snelheid van Bonaparte had het NFI al in december 2014 de resten geïdentificeerd van 294 van de 298 slachtoffers. Twee jaar later was van slechts twee slachtoffers van de ramp (allebei Nederlanders) nog geen spoor gevonden.”

Nu ben je ondertussen benieuwd geworden naar meneer Bayes en de basis van de naar hem vernoemde netwerken. Er is geen afbeelding met zekerheid aan hem toe te kennen, maar algemeen wordt de volgende prent gebruikt. Er staat meteen de formule bij die de basis is voor zijn baanbrekende statistiek.

Nu is het in zijn algemeenheid bekend dat bij iedere formule in een tekst je de helft van lezers afhaakt; gelukkig blijven er dan nog vele honderden over. Dus voor jou, als die-hard’ het vervolg:

“Bayesiaanse netwerken, het op machine reasoning gebaseerde hulpmiddel dat de basis vormt van Bonaparte, beïnvloeden onze levens op talloze manieren, waarvan de meeste mensen geen benul hebben. Ze worden gebruikt:

• in spraakherkenningssoftware
• in spamfilters
• voor weervoorspellingen
• bij de evaluatie van potentiële oliebronnen
• in de protocollen die de Food and Drug Administration hanteert bij de goedkeuring van medische apparatuur
• Als je videogames speelt op een Xbox van Microsoft beoordeelt een Bayesiaans netwerk hoe goed je bent.
• Als je een mobiele telefoon hebt, worden de codes die de telefoon gebruikt om jouw telefoontje te selecteren uit duizenden andere gecodeerd me behulp van belief propagation, een voor Bayesiaanse netwerken ontworpen algoritme.“

Nu is het volgens mij niet zo dat de belief propagation aan Bayes te linken is voor wat betreft zijn rol als predikant – dus niet in de zin van ‘verspreiden van overtuigingen’. Het gaat er in zijn statistiek om dat hij verder kijkt dan puur getallen, en ook de logische processen van gevolgtrekkingen er bij betrekt; in die zien is ‘belief’ een technische term.

Wat wel interessant is, is het feit dat hij Presbyteriaan was. Ik maak een selectie in de typering daarvan:

“Presbyterianisme is een vorm van calvinisme die ontstaan is in Schotland en Engeland gedurende de Schotse Reformatie. De Presbyteriaanse Kerk komt dan ook vooral in Schotland en Engelstalige gebieden voor. In Nederland werden in de jaren 50 van de 20e eeuw enkele Presbyteriaal Hervormde Gemeenten gesticht.

De Presbyteriaanse Kerk is de evenknie van de Nederlandse gereformeerde kerken. Kenmerkend voor deze kerken is dat taken die in episcopaalse kerken zijn voorbehouden aan een bisschop, hier worden uitgeoefend door leken. Deze leken worden elders of ouderlingen genoemd. De opvattingen van presbyterianen zijn gebaseerd op het gedachtegoed van Johannes Calvijn en vallen dan ook onder het calvinisme.“

Persoonlijk ben ik wel gecharmeerd van het uitoefenen van taken door leken.

Wat gaat er allemaal door jou heen?

====================================

Amsterdam, 14 juni 2024